رئیس سازمان دیانت ترکیه، ۲۴ جولای ۲۰۲۰ در خطبه اولین نماز جمعه برگزار شده در مسجد ایا صوفیا که پس از ۸۶ سال بنا به حکم دیوان عدالت اداری ترکیه به مسجد تغییر کاربری داده و برای عبادت افتتاح شد، ضمن قرائت بخشی از وقف نامه سلطان محمد فاتح در خصوص ایاصوفیا ، درباره کسانی که شرایط وقف را به جا نیاورند و از آن تخطی کنند گفت:  این قبیل افراد مورد غضب و لعنت قرار خواهند گرفت.

  علی ارباش، در بخشی از خطبه ها گفت: " فاتح سلطان این مکان را به عنوان مسجد وقف نموده و نقض کنندگان مورد لعن و نفرینند".

 پس از فتح استانبول در سال ۱۴۵۳ توسط سلطان محمد فاتح و تبدیل ایاصوفیا به مسجد ، در سال ۱۹۳۴ با رای هیئت وزیران ایاصوفیا به موزه تبدیل شد.

  برخی افراد و احزاب طرف خطاب آقای ارباش را آتاترک خواندند و سخنان وی را مورد انتقاد شدید قرار دادند وخواستار استعفای وی از ریاست سازمان دیانت شدند.

آقای ارباش نیز در بیانه ای که در روزنامه حریت انتشار یافت اظهار داشت هیچگونه کلامی علیه آتاترک نگفته است بلکه وظیفه خود را انجام داده است. ارباش در این بیانیه گفت: منظور من به گذشتگان نبوده است بلکه  به آیندگان بوده است. من نگفتم او وقف را نقض کرد، گفتم: نقض کنندگان مورد لعن و نفرین خواهند بود. آتاتورک ۸۲ سال پیش درگذشت و افرادی که می میرند باید برایشان دعای خوب کرد، نه نفرین. گذشته ، گذشته است باید به آینده نگاه کنیم. علاوه بر این، در بین مورخان نیز در خصوص موثر بودن آتاتورک در تبدیل ایا صوفیا به موزه شبه وجود داشته و مورد بحث می باشد."

در صورتی که ادعا می شود عبارات گفته شده وی از قسمت خطبه های نماز جمعه که در سایت سازمان دیانت منتشر شده ، حذف گردیده است. به طوری که به جای خطبه گفته شده توسط علی ارباش، خطبۀ امضا شده توسط اداره کل خدمات دینی که در ۲۳ جولای با مردم به اشتراک گذاشته شده بود، در صفحه اینترنتی سازمان دیانت بارگذاری شد. متنی که در خطبه اصلی درج نشده است به شرح زیر است: فاتح سلطان محمد خان این معبد باشکوه را به مومنان وقف کرده است تا برای همیشه یک مسجد باقی بماند. وی گفت در اعتقادات دینی ما، تغییر کاربرد در نظر گرفته شده برای موقوفه ، غیر قابل تغییر است و کسی که به آن دست درازی کند خواهد سوخت و مورد لعن و نفرین خواهد بود.

بازخوردهای داخلی نسبت به سخنان علی ارباش

· معاون حزب خوب، آقای آیتون چیرای به دادستانی عمومی ازمیر علیه علی ارباش شکایتی ارائه نموده که در این دادخواست اشاره شده است علی ارباش قانون اساسی را بنا به ارتکاب جرم " قانون جرائم علیه آتاتورک" نقض نموده است. وی مضمون لفظ " لعنت" بیان شده در سخنان رئیس سازمان دیانت را ، امضاکنندگان مصوبه تبدیل ایاصوفیا به موزه یعنی اعضای شورای وزیران، نخست وزیر وقت و رئیس جمهور وقت آتاترک دانست و گفت این حمله به رهبر ملی ترکیه است.

· محرم اینجه از حزب جمهوری خلق که از سوی علی ارباش رئیس سازمان دیانت به شرکت در اولین نماز جمعه ایاصوفیا دعوت شده بود، در ایاصوفیا حاضر نشد و نماز جمعه خود را در بین شهروندان در مسجد سلطان احمد قرائت کرد.

· استاد مشهور تاریخ ترکیه، ایلبر اورتایلی نیز به سخنان گفته شده رئیس سازمان دیانت ترکیه در خطبه نماز جمعه ایاصوفیا واکنش شدیدی نشان داد و بدون نام بردن از وی در حساب اینستگرام خود چنین گفت: شک نکنید که تنها مورخان و تاریخ دانان می توانند از بزرگان تاریخی ما، کسانی که اکنون فرصت دفاع از خود را ندارند، دفاع کنند.

· لونت گوک عضو حزب جمهوری خلق ترکیه نیز خواستار استعفای علی ارباش شد. وی گفت: " شخصی که به مصطفی کمال آتاتورک که استانبول را از اشغال انگلیس نجات داد، توهین کند، مناسب این جایگاه نیست از حد خود فراتر رفته است او یا باید استعفا دهد یا برکنار شود. "

· اسماعیل کونجوک از حزب خوب اظهارات ارباش را "بی احترامی" توصیف کرد. کنجوک گفت: "تا کنون وی درکدامیک از اعیاد ملی و روز یادبود آتاتورک، نام وی را به زبان آورده است، ارباش همان کسی نیست که به کلیدی ترین نام، در رهبری کودتای ۱۵ تموز -عادل اوکسوز- عنوان داد. سخنان وی را محکوم می نمایم شرایط استفای وی در اسرع وقت باید مهیا گردد. "

· جمیل کئلئچ استاد الهیات و نویسنده روزنامه آکیت نیز در واکنش به سخنان علی ارباش گفت: کلیه مساجد استانبول از جمله ایا صوفیا به مدت ۴ سال ، ۱۰ ماه و ۲۳ روز تحت اشغال انگلیس بودند. به انگلیس لعنت نمی گوییم اما به نجات دهنده و پایان دهنده اشغال استانبول لعنت می فرستیم. به جای لعنت به آتاتورک میبایست به وحدت الدین لعنت بفرستیم کسی که با خیانت به استانبول باعث اشغال آن شد.

· معاون سابق حزب MHP آقای شفقت چتین، نیز از جمله کسانی بود که به سخنان ارباش واکنش نشان داد. وی گفت: "نفرین یاد شده در نماز جمعه ایاصوفیا، دشمنی با اصول بنیادی جمهوری ما است. وی گفت: " به جای دعا کردن برای کسی که باعث پیروزی در جنگ و استقلال ترکیه شده ، به او لعنت می فرستیم.

· سرهنگ بازنشسته، توفیق دیکر، به خاطر لعنت فرستادن به آتاتورک در سخنان علی ارباش رئیس سازمان دیانت در خطبه نماز جمعه ایاصوفیا ، وی را به دوئل دعوت کرد و مدعی شد پس از پیروزی به مقبره آتاتورک رفته و ادای احترام خواهد کرد. دیکر گفت: من امروز به منظور ادای بدهی خود به آتاتورک شکایتی علیه علی ارباش خواهم کرد. آتاتورک رهبر و بنیانگذار جمهوری ترکیه است که به علی ارباش اجازه می دهد تا رئیس سازمان دیانت شود و از دولت حقوق دریافت کند اما وی به او لعنت می فرستد. وی دلیل شکایت کیفری خود را چنین بیان کرد؛ باید هزینه آنچه را انجام می دهید پرداخت کنید.

· سینان میدان ، نویسنده و مورخ ، گفت: "آتاتورک استانبول و ایا صوفیا را از اشغال نجات داد ، تا ایا صوفیا ترمیم شده و از آن محافظت کند. اگر جنگ استقلال به رهبری آتاتورک از بین می رفت، تماشا می کردید که با ویزا می بایست وارد استانبول می شدید.

· نماینده مجلس ترکیه، گورسل تکین در واکنش به سخنان علی ارباش گفت: "هیچ افسری نمی تواند توهین به ترکیه و آتاترک را تحمل کند. به خصوص در مورد ایا صوفیا که به لطف سربازان قهرمان آتاترک و جنگ استقلال از اشغال آزاد شد. این نه تنها اخلاقی نیست بلکه اختلال روانی است. تاریخ و ملت آن را نمی بخشند. "

· دکتر فیکری ساغلار، وزیر پیشین فرهنگ نیز چنین واکنش خود را بیان نمود: "ذهنیتی که باعث افتتاح ایا صوفیا برای عبادت در سالگرد معاهده صلح لوزان شده و مصطفی کمال آتاتورک و تاسیس جمهوری سکولار را در ذهن ها به چالش می کشد باعث جرات دادن به افراد در اهانت به بنیانگذار جمهوری ترکیه می شود." وی سخنان علی ارباش را به شدت محکوم کرد.

تهیه و تنظیم : مسعود حقیقت